แหล่งการเรียนรู้แบบภูมิปัญญา

ภูมิปัญญา (Wisdom) หมายถึง ความรู้ ความสามารถ ความเชื่อ ความสามารถทางพฤติกรรม และ
ความสนใจในการแก้ปัญหาของมนุษย์ในแต่ละพื้นที่นั้น ๆ

ภูมิปัญญาพื้นบ้านหรือภูมิปัญญาชาวบ้าน (Popular Wisdom) หมายถึง องค์ความรู้ ความสามารถและประสบการณ์ที่สั่งสมและสืบทอดกันมา อันเป็นความสามารถและศักยภาพในเชิงแก้ปัญหา การปรับตัวเรียนรู้และสืบทอดไปสู่คนรุ่นใหม่ เพื่อการดำรงอยู่รอดของเผ่าพันธุ์จึงตกทอดเป็นมรดก ทางวัฒนธรรมของธรรมชาติ เผ่าพันธุ์ หรือเป็นวิถีของชาวบ้าน

ภูมิปัญญาท้องถิ่น หมายถึง กระบวนทัศน์ของบุคคลที่มีต่อตนเอง ต่อโลกและสิ่งแวดล้อม ซึ่งกระบวนการดังกล่าว จะมีรากฐานค าสอนทางศาสนา คติ จารีต ประเพณี ที่ได้รับการถ่ายทอดสั่งสอนและปฏิบัติสืบเนื่องกันมา ปรับปรุงเข้ากับบริบททางสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปแต่ละสมัย ทั้งนี้โดยมีเป้าหมายเพื่อความสงบสุขในส่วนที่เป็นชุมชน และปัจเจกบุคคล ซึ่งกระบวนทัศน์ที่เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น จำแนกได้ 3 ลักษณะ คือ
1. ภูมิปัญญาเกี่ยวกับการจัดการความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติแวดล้อม
2. ภูมิปัญญาเกี่ยวกับสังคมหรือการจัดความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับมนุษย์
3. ภูมิปัญญาเกี่ยวกับระบบการผลิตหรือประกอบอาชีพที่มีลักษณะมุ่งเน้นระบบการผลิตเพื่อตนเอง

ภูมิปัญญาไทย หมายถึง องค์ความรู้ในด้านต่างๆ ของการดำรงชีวิตของคนไทยที่เกิดจาก การสะสมประสบการณ์ทั้งทางตรงและทางอ้อม ประกอบกับแนวความคิดวิเคราะห์ในการแก้ปัญหาต่างๆ ของตนเอง จนเกิดหลอมตัวเป็นแนวคิดในการแก้ไขปัญหาที่เป็นลักษณะของตนเอง ที่สามารถพัฒนา
ความรู้ดังกล่าวมาประยุกต์ใช้ให้เหมาะสมกับกาลสมัย ในการแก้ปัญหาของการดำรงชีวิต

การนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้ในการเรียนรู้
    การนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาสู่การเรียนการสอน เป็นการนำคตินิยม ความเชื่อหรือหลักการพื้นฐานที่เกิดจากการสั่งสมหรือสืบทอดกันมา หรือขนบธรรมเนียมประเพณี ศิลปะและวัฒนธรรม ที่แสดงออกถึงความเจริญงอกงามและความเป็นระเบียบแบบแผนที่เคยยึดถือปฏิบัติสืบทอดกันมา ที่สอดคล้องกับเนื้อหาสาระมาให้นักเรียนได้เรียนรู้ตามขั้นตอนกิจกรรมการเรียนการสอน เพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์การเรียนรู้ที่กำหนดไว้

ที่มา http://ncourse.buu.ac.th/mod/resource/view.php?id=28234

แหล่งการเรียนรู้เทศกาลสงกรานต์

แหล่งการเรียนรู้ที่เป็นสิ่งแวดล้อมทรัพยากรธรรมชาติ

 แม่น้ำเจ้าพระยา 

                แม่น้ำเจ้าพระยาจัดเป็นแหล่งการเรียนรู้ที่เป็นสิ่งแวดล้อมทรัพยากรธรรมชาติ ที่เป็นแม่น้ำสายสำคัญของประเทศ คนไทยภาคกลางที่อาศัยติดกับแม่น้ำเจ้าพระยาจะใช้น้ำจากแม่น้ำเจ้าพระยาเพื่อการดำรงชีวิตในทั้งใช้ดื่ม ใช้อาบ ใช้ล้างจาน ใช้ถูบ้าน ใช้ซักผ้า ใช้ทางด้านการเกษตร ใช้ทางด้านธุรกิจร้านอาหาร ใช้เป็นเส้นทางคมนาคม เป็นต้น แม่น้ำเจ้าพระยาจึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี

 ทุ่งนา เขตตำบลบางประแดง 

                ทุ่งนาจัดเป็นแหล่งการเรียนรู้ที่เป็นสิ่งแวดล้อมทรัพยากรธรรมชาติ คนไทยภาคกลางส่วนใหญ่จะมีอาชีพเกษตรกรรมทำนา ทำไร่ ทุ่งนาคือต้นกำเนิดของข้าวซึ่งเป็นอาหารหลักของคนไทย กว่าที่ชาวนาจะได้ข้าวแต่ละเมล็ดต้องใช้เวลาหลายเดือนในการไถนา หว่านข้าว ใส่ปุ๋ย ฉีดยา ดูแลเรื่องปริมาณน้ำให้เหมาะสมไม่มากไม่น้อยจนเกินไป ทุ่งนาจึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี

แหล่งการเรียนรู้ที่เป็นบุคคล สมาคม

 คุณยายมานิตย์  ทองมั่น 

คุณยายมานิตย์ ได้รับรางวัลแม่ดีเด่นประจำปี 2554

                คุณยายมานิตย์จัดเป็นแหล่งเรียนรู้ประเภทบุคคล เนื่องจากคุณยายได้รับรางวัลคุณแม่ดีเด่นของตำบลประจำปี 2554 คุณยายเป็นผู้หญิงที่เข้มแข็งเลี้ยงดูลูกจำนวน 6 คนให้เติบโตเป็นคนดีของสังคม ลูกของคุณยายทุกคนประสบความสำเร็จในหน้าที่การงาน คุณยายจบการศึกษาชั้น ป.4 อ่านหนังสือค่อยไม่ออก เขียนหนังสือได้แต่ชื่อของตนเอง คุณยายมีความสามารถในการประกอบอาหาร การจักรสาน การเพาะปลูกผักสวนครัว คุณยายเป็นคนความจำดีชอบเล่าเรื่องในอดีตในลูกหลานฟัง คุณยายอบรมเลี้ยงดูลูกหลานด้วยความรักความเอาใจใส่ ด้วยความเมตตาและความรัก คุณยายมานิตย์จึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี

 คุณลุงเสนอ  บุญยะพัน 

คุณลุงเสนอ เกษตรกรผู้ที่ประสบความสำเร็จในการทำนา

                คุณลุงเสนอจัดเป็นแหล่งการเรียนรู้ประเภทบุคคลเนื่องจากคุณลุงเสนอเป็นเกษตรกรที่ประสบความสำเร็จในการทำนา โดยคุณลุงเสนอทำนาจำนวน 100 กว่าไร่ แม้ว่าคุณลุงจะถูกเรียกว่าชาวนาแต่ก็เป็นหัวหน้าครอบครัวที่สามารถหารายได้มาเลี้ยงดูครอบครัวและสนับสนุนให้คนในครอบครัวใช้ชีวิตอย่างพอเพียง คุณลุงเสนอจึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี

แหล่งเรียนรู้ที่เป็นสถานที่ สถาบัน หน่วยงาน

 วัดใหญ่ชัยมงคล 

                วัดใหญ่ชัยมงคลได้รับการปฏิสังขรณ์ขึ้นใหม่ในสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ที่ภายในได้มีการค้นพบชัยมงคลคาถาบรรจุอยู่ ภายในพระอุโบสถ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธชัยมงคล พระประธานที่เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ของวัด นอกจากนี้แล้ว ภายในวัดยังเป็นที่ประดิษฐานศาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ที่ก่อสร้างแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2544 อีกด้วย วัดใหญ่ชัยมงคลเป็นโบราณสถานที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ไทยวัดใหญ่ชัยมงคลจึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม

 สถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชนจังหวัดพระนครศรีอยุธยา 

                สถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชนจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเป็นแหล่งการเรียนรู้ที่เป็นสถานที่ให้ความช่วยเหลือเยาวชนที่กระทำความผิดทางกฎหมาย สถานพินิจให้การดูแลและบำบัดเด็กและเยาวชนที่ทำความผิดจำนวน 70 กว่าคนมีทั้งเด็กผู้หญิงและเด็กผู้ชายซึ่งเด็กและเยาวชนส่วนใหญ่กระทำความผิดเกี่ยวกับยาเสพติด เด็กและเยาวชนในสถานพินิจจะได้รับการอบรมเลี้ยงดูขัดเกลาให้กลับตัวเป็นคนดีเพื่อจะได้กลับไปใช้ชีวิตในสังคมได้อย่างมีความสุข ทางสถานพินิจจัดให้เด็กและเยาวชนได้มีการศึกษา มีทักษะในการประกอบอาชีพ และยังจัดให้มีกิจกรรมเพื่อส่งเสริมความสัมพันธ์ในครอบครัวอีกด้วย สถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชนจังหวัดพระนครศรีอยุธยาจึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม

แหล่งเรียนรู้ที่เป็นกิจกรรม วัฒนธรรม เทคโนโลยี และประเพณี

 ประเพณีสงกรานต์ 

ประเพณีสงกรานต์เป็นประเพณีที่สืบทอดกันมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย สงกรานต์เป็นประเพณีเก่าแก่

ของไทยซึ่งสืบทอดมาแต่โบราณคู่มากับประเพณีตรุษ จึงมีการเรียกรวมกันว่า ประเพณีตรุษสงกรานต์ หมายถึงประเพณีส่งท้ายปีเก่า และต้อนรับปีใหม่ กิจกรรมในวันสงกรานต์ก็มีอยู่มากมายทั้งการทำบุญตักบาตรเนื่องในวันขึ้นปีใหม่ไทย การสรงน้ำพระและรดน้ำดำหัวผู้สูงอายุหรือผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือเพื่อขอพรเนื่องในวันขึ้นปีใหม่ไทย การเล่นสาดน้ำสงกรานต์เพื่อคลายความร้อนเนื่องจากวันสงกรานต์อยู่ในช่วงฤดูร้อน ประเพณีสงกรานต์จึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม

 พิธีทำขวัญนาค 

พิธีทำขวัญนาค เป็นพิธีที่ทำขึ้นก่อนพิธีอุปสมบท เพื่ออบรมสั่งสอนนาคให้เห็นความสำคัญ ของพระคุณพ่อแม่ตั้งแต่ให้กำเนิด อุปการะเลี้ยงดูมา ด้วยการปฏิบัติตนให้เป็นคนดีอยู่ในพระวินัยของพระสงฆ์อย่างเคร่งครัด ขณะบวชเป็นพระภิกษุสงฆ์ เพื่อให้เกิดบุญกุศลและผลแห่งกุศลบังเกิดแก่พ่อแม่ผู้ให้กำเนิด อุปการะเลี้ยงดูมา เป็นการทดแทนบุญคุณของพ่อแม่ ตามคติความเชื่อโบราณของชาวพุทธ ที่บุตรชายจะต้องอุปสมบทเป็นพระภิกษุสงฆ์เพื่อตอบแทนพระคุณของพ่อแม่ พิธีทำขวัญนาคจึงเหมาะสมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม

แหล่งทรัพยากรการเรียนรู้ประเภทบุคคล

ปราชญ์ชาวบ้าน    

แก่นของหลักคิด และวิธีการ ที่ปราชญ์ชาวบ้านเสนอ ไม่ว่าจะเป็นบุคคล หรือ ระดับชุมชนเบื้องต้นสุด เริ่มจาก 

1. การรู้จักตัวเองให้ได้   นั่นคือ ต้องรู้ว่า ปัญหาที่เราเผชิญอยู่เกิดจากอะไร ใครทำให้เกิดปัญหา เราสร้างปัญหาเอง หรือ คนอื่นสร้างปัญหา เช่น เพราะนโยบายของรัฐบาล หรือ เพราะใคร

2. ใช้ปัญญาทางานแทนเงินตรา  เน้นการสร้างกระบวนการเรียนรู้ พัฒนาคนให้เกิดปัญญา มีความคิดที่จะแก้ปัญหาด้วยตัวเอง การระดมทุน ระดมทรัพยากรมาทีหลัง มีความเชื่อมั่นว่าถ้ามนุษย์เกิดปัญญา จะสามารถแก้ปัญหาได้ การทำงานร่วมกัน จึงต้องตระหนักเสมอว่า เป็นกระบวนการในการสร้างคนขึ้นมา

3. สร้างการมีส่วนร่วมแทนอานาจสั่งการ  ใช้วิธีการทำงานโดยชักชวนคนเข้าร่วมจากกลุ่มเล็กๆ ก่อน ทำให้เกิดผลงานเห็นชัดเจน มีตัวอย่างรูปธรรมพิสูจน์ได้ จนเกิดการยอมรับว่า สามารถทำได้จริง จึงขยายผลไปสู่วงกว้าง ชักชวน สร้างแนวร่วมให้คนเข้าร่วม กระบวนการมากขึ้นเรื่อยๆ

4. ชุมชนต้องมีบทบาทหลัก  ไม่ใช่หน่วยงานราชการ งานพัฒนาชุมชนที่ผ่านมา เป็นงานของหน่วยงานราชการเป็นหลัก ชุมชนเป็นเพียงผู้เข้าร่วม ถูกขอร้องให้ช่วยทาเพื่อให้เกิดผลงาน ที่หน่วยงานราชการจะได้นาไปรายงานตามลำดับชั้น จนถึงระดับกระทรวง เป้าหมายของราชการ จึงไม่ได้อยู่ที่จะเกิดผลต่อการพัฒนาชาวบ้านแต่อย่างใด แต่อยู่ที่จะมีอะไรไปรายงานเป็นผลงานของหน่วยงานราชการ

5. ทำตัวเป็นแบบอย่าง คนยอมรับนับถือ  วิถีชีวิตของปราชญ์ชาวบ้าน เป็นวิถีที่เรียบง่าย ไม่ฟุ้งเฟ้อ ใช้ชีวิตแบบสมถะ มีความซื่อสัตย์ เป็นคนมีคุณธรรม ยึดหลักพุทธรรม ไม่มีปัญหาทางด้านการเงิน ทุกคนให้การยอมรับนับถือ ใช้ชีวิตอย่างคนที่พออยู่ พอกิน ไม่ทะยานอยากไปตามกาเลสฝ่ายต่า ใช้ชีวิตแบบมีสติ ปฏิเสธสังคมบริโภคนิยมวัตถุ แต่เน้นมิติทางจิตใจ เป็นกัลยาณมิตร อยู่ร่วมกับธรรมชาติ

ผาย สร้อยสระกลาง

          พ่อผาย สร้อยสระกลาง แห่งบ้านสระคูณ ต.โคกล่าม อ.ลำปลายมาศ จ.บุรีรัมย์ ปัจจุบันมีวัย 80 ปี ตำแหน่งเกษตรกรดีเด่น สาขาปราชญ์เกษตรของแผ่นดิน สาขาปราชญ์เกษตรเศรษฐกิจพอเพียง ผู้เป็นแบบอย่างการทำเกษตรกรรมผสมผสาน ที่นำเอาประสบการณ์อันยาวนานมาขยายแนวคิดจากผืนไร่นาสู่หมู่บ้าน จากหมู่บ้านสู่องค์กรชุมชนต่างๆ สู่การรวมกลุ่มเป็นเครือข่ายขยายผลในวงกว้าง ด้วยการเริ่มต้นของพ่อผาย บ้านสระคูณเกือบทุกครอบครัวทำเกษตรผสมผสาน ขุดสระเลี้ยงปลา ปลูกผลไม้ ปลูกผัก ทำนาข้าว เลี้ยงเป็ดเลี้ยงไก่ในที่นา ทำให้ชาวบ้านลดค่าใช้จ่าย และมีรายได้เสริมอย่างต่อเนื่อง 

          การทำการเกษตรตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงของพ่อสาย ไม่จำเป็นต้องมีพื้นที่มากมาย พ่อผายทำการเกษตรประณีตในพื้นที่ 1 ไร่ โดยมิใช่เพียงรูปแบบที่เพียงจดจำหรือนำไปทำตาม  แต่สิ่งทีสำคัญมากกว่านั้น คือ แนวคิดในการทำการเกษตร  แนวคิดในการใช้ชีวิต  ซึ่งหากผู้ปฏิบัติยึดเพียงรูปแบบการทำเกษตรแบบประณีตในแปลง  การพึ่งตนเองอย่างยั่งยืนก็อาจไม่ประสบผล  เกษตรประณีตจะสมบูรณ์ต้องประกอบด้วยหลักคิดในการทำการเกษตรผสานกับหลักคิด ที่ต้องมีในตัวผู้ปฏิบัติ  ความสำคัญในการพัฒนาคนจึงมาก่อน  เกษตรประณีตเป็นสิ่งที่สอดคล้องกับระบบเศรษฐกิจพอเพียง  เกษตรพอเพียงตามแนวพระราชดำริขององค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ  เกษตรประณีตเป็นการทำให้คนลองใช้ความสามารถกับพื้นที่เล็กๆ ก่อน  เมื่อมีความชำนาญแล้วก็ขยายไปสู่พื้นที่ที่มากกว่า 1 ไร่  มีการใช้ชีวิตอย่างพอเพียง  ลดรายจ่าย  เพิ่มรายได้  เมื่อทำไปก็จะพึ่งตนเองได้  ไม่ยากจน  และสามารถปลดภาระหนี้สินได้

ชัยพร พรหมพันธุ์

          นายชัยพร  พรหมพันธุ์ ชาวนาวัย 48 อยู่บ้านเลขที่ 35 หมู่ที่ 1 ตำบลบางใหญ่ อำเภอบางปลาม้า จังหวัดสุพรรณบุรี จบชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 จากศูนย์การศึกษานอกโรงเรียน อำเภอบางปลาม้า สมรสกับคุณวิมล พรหมพันธุ์ บุตรมี 3 คน เป็นชาย 1 คน หญิง 2 คน รักอาชีพการทำนาเป็นชีวิตจิตใจ ความมั่งคั่งมั่นคงทั้งปวง ได้มาจากการทำนาโดยสุจริต ไม่เอาเปรียบดินไม่เอาเปรียบน้ำ คิดซื่อ ขยันขันแข็ง และมีสองมือหยาบกร้านจากการทำงานหนักเช่นชาวนาทั่ว ๆ ไป โดยชาวนาโดยส่วนใหญ่คู่กับตำนานยิ่งทำยิ่งจน ทำนาจนเสียนา แต่สำหรับเขา ทำนาบนที่ดินมรดกพ่อ 20 กว่าไร่ กับอีกส่วนหนึ่งเขาเช่าเพิ่มเติม ทำไปทำมาก็ซื้อที่นาเช่ามาเป็นของตัวเอง ปาเข้าไป 100 กว่าไร่ แถมซื้อที่นามาโดยไม่เคยกู้แบงก์ ไม่เคยเป็นลูกค้าขี้ข้าใคร 

แหล่งที่มา
http://www.youtube.com/watch?v=QkWUyzJthnY&feature=player_embedded
http://www.youtube.com/watch?v=tOUZuFM2yhU&feature=player_embedded
http://www.oknation.net/blog/panuwat838084/2010/05/13/entry-1
http://hilight.kapook.com/view/42576